W czerwcowej odsłonie Ogólnopolskiej Kampanii #WczesneWykrycieToŻycie 44 organizacje pacjentów skupione w Polskiej Koalicji Pacjentów Onkologicznych oraz znane publicznie osoby, ambasadorowie kampanii, przypominają o profilaktyce nowotworów skóry.
Organizatorzy akcji chcą zwrócić uwagę społeczeństwa m.in. na samokontrolę nieprawidłowości mogących świadczyć o rozwoju nowotworu skóry i przekonują do regularnej obserwacji najdrobniejszych zmian. Ambasadorką akcji #WczesneWykrycieToŻycie jest aktorka Hanna Śleszyńska, która zauważa, że z roku na rok świadomość społeczna dotycząca raka skóry rośnie.
– Rak skóry jest mniej niebezpieczny w naszym odczuciu, ponieważ sami możemy kontrolować swoje znamiona i obserwować, czy ich wygląd nie ulega zmianom. Ważne jest również to, że świadomość społeczeństwa o konieczności używania filtrów ochronnych czy szkodliwości solariów wzrasta z roku na rok - mówiła aktorka.
W ramach akcji Stowarzyszenia Chorych na Czerniaka organizuje w czerwcu bezpłatne badania videodermatoskopem.
- 16 czerwca 2018 r. badania w Kórniku, Strażnica Ochotniczej Straży Pożarnej, ul.20 Października 93, w godz. 10.00 – 14.00
- 21 czerwca 2018 r. badania w Poznaniu, Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu, ul. Królowej Jadwigi 27/39, w godz. 10.30 – 14.30
- 24 czerwca 2018 r. badania w Poznaniu, Festyn na Ostrowie Tumskim w godz. 13.00 – 17.00
- 25 czerwca 2018 r. badania w Murowanej Goślinie, Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy, ul. Poznańska 16, w godz. 16.00 – 19.00
Na badania obowiązują zapisy pod nr tel 881-392-200.
Źródło: PKPO
Komentarze
[ z 11]
Wczesne wykrycie choroby jest kluczowe. Co roku lekarze przestrzegają przed nowotworami skóry i zachęcają do regularnych badań. Wiele czynników sprzyja rozrostowi czerniaka. Choroba znacznie częściej występuje u osób o jasnej karnacji, jasnych włosach i tęczówkach oczu. Istotne są też predyspozycje rodzinne. Ponieważ czerniak częściej występuje u osób pracujących w pomieszczeniach z wyższym wykształceniem i pochodzącym z populacji miejskiej, istnieje hipoteza, że w jego etiologii jest wielokrotnie i intensywne korzystanie ze słońca, szczególnie w młodym wieku prowadzące do oparzeń skóry. Niestety mimo tej wiedzy nadal zbyt często korzystamy z solariów oraz nie stosujemy skutecznej ochrony przeciwsłonecznej.
Jesteśmy coraz bardziej świadomi dużej wagi profilaktyki nowotworów. Już w szkole częściej mówi się o pierwszych objawach i cechach zmian na skórze, które mogą świadczyć o chorobie. Ważne, żeby znać chociaż podstawowe informacje. W początkowym okresie zmiany są płaskie o nieregularnych brzegach. W późniejszym okresie stają się wyniosłe ponad poziom skóry. Charakterystyczny jest również nierównomierny rozkład barwnika, a nawet odbarwienie, swędzenie czy owrzodziała lub krwawiąca powierzchnia w zmianie. Często występują przerzuty w regionalnych węzłach chłonnych powodujące ich powiększenie lub tworzące konglomeraty.
Jak podaje ambasadorka akcji świadomość naszego społeczeństwa odnośnie profilaktyki, powoli, ale sukcesywnie wzrasta. Bardzo dobrym sposobem na propagowanie zdrowego stylu życia jest angażowanie do tego typu akcji znane osoby, które często są wzorem dla wielu ludzi. Jeżeli osoby widzą, że ich idol postępuje tak a nie inaczej to są skłonni robić dokładnie to co oni. Czerwiec to dobry miesiąc jeżeli chodzi nadanie mu tak ważnego wydarzenia. W Polsce panuje teraz okres bardzo dużych upałów, a ilość promieni UV, które docierają do naszej skóry jest bardzo duża. Musimy pamiętać o podstawowej profilaktyce jaką jest stosowanie kremów z filtrem, noszenie okularów przeciwsłonecznych oraz ochrona głowy. Tak jak wspomniała aktora, bardzo istotnym elementem profilaktyki jest regularne oglądanie znamion i zgłaszanie się do lekarza w przypadku jakiś wątpliwości. Wiemy, że kolejki do dermatologów są bardzo długie, ale coraz częściej w naszym kraju organizowane są akcje, w której specjaliści Ci dokonują bezpłatnych badań dermatoskopem i udzielają dokładniejszych informacji odnośnie profilaktyki.
Rzeczywiście, jak zauważyła ambasadorka akcji, aktorka Hanna Śleszyńska, świadomość społeczna na temat nowotworów skóry w naszym kraju wzrasta. Jest to bardzo satysfakcjonująca tendencja, nie mniej nadal jest wiele do zrobienia w zakresie promowania profilaktyki oraz samokontroli pod kątem wystąpienia lub ewentualnej progresji zmian skórnych o charakterze nowotworowym. Dobrze przemyślane i odpowiednio przeprowadzone kampanie społeczne mogą mieć dużą siłę i być przez to bardzo skuteczne. Być może zależy to od udziału specjalistów z dziedziny marketingu i PR (public relations) w sztabie nadzorującym przebieg tego typu akcji, być może od specyfiki grupy docelowej, do której akcja informacyjna jest skierowana (czy „grunt jest podatny” na treści, które są prezentowane – co w tym przypadku oznacza czy społeczeństwo jest wykształcone, zainteresowane polepszaniem swojego zdrowia, świadome konsekwencji ryzykownych zachowań i generalnie zaangażowane w świadome prowadzenie mądrego i zdrowego stylu życia). Znane są na świecie przypadki wybitnie skutecznych akcji promujących zdrowie skóry. Dobrym przykładem są akcje w Australii – kraju, który z racji na swoje położenie geograficzne, wiążące się ze znacznym nasłonecznieniem, boryka się z bardzo częstym występowaniem czerniaka. Jakiś czas temu w Australii miała miejsce bardzo szeroko zakrojona akcja promująca zachowania sprzyjające zapobieganiu zapadaniu na nowotwory skóry. Statystyki pokazały bardzo zadowalające skutki - istotnie zmniejszyła się w tym kraju zapadalność i umieralność związana z nowotworami skóry, co pozwoliło wyciągnąć wnioski, że stosowanie profilaktyki i samokontroli rzeczywiście działa tak, jak byśmy tego oczekiwali. Porównano wskaźniki zapadalności i umieralności na czerniaka z Australii (po przeprowadzeniu tam kampanii) oraz z innych krajów leżącym na tym samym równoleżniku by udowodnić, że człowiek swoimi działaniami prozdrowotnymi ma duży wpływ na występowanie chorób, do których predysponują czynniki środowiskowe. Uważam, że wobec tak pozytywnych wyników tamtejszych ówczesnych kampanii warto przyjrzeć się bliżej sposobowi ich przeprowadzenia i postąpić w mniejszym lub większym stopniu analogicznie, by również osiągnąć zadowalające efekty. Szkoda pieniędzy na akcje na pół gwizdka, należy podejść do tematu odpowiedzialnie i czerpać przykład z tych, którym się udało. Czerniak jest wyjątkowo źle rokującym nowotworem, a przy tym tak banalnym w działaniach zapobiegających jego wystąpieniu. Niezmiernie istotna jest więc w jego przypadku odpowiednia świadomość i samozaparcie w stosowaniu się do zasad profilaktyki oraz samokontroli.
Dokładnie tak! Objawy sugerujące wystąpienie czerniaka często są łatwe do zaobserwowanie, jednak nadal wiele osób nie wiem pod jakim kątem należy się im przyglądać. Takie wątpliwości powinny rozwiązywać właśnie takie akcje. Obecnie wiele ludzi nie zdaje sobie sprawy jak poważnym nowotworem jest czerniak, który może rozwijać się bardzo szybko nawet w tak nietypowych miejscach jak jama ustna, o której zwyczajnie zapomina, a duża część lekarzy dentystów nie przykuwa dużej wagi do tego aby oglądać błonę śluzową. Jeżeli nie dokona tego lekarz, to pacjentowi będzie to zrobić dużo trudniej niż jak oglądanie kończyn czy tułowia. Poważnym typem czerniaka jest również ten który rozwiją się wewnątrz gałki ocznej. Jego zdiagnozowanie często jest możliwe tylko u specjalisty i zwykle ma miejsce przypadkowo. Bardzo duża ilość z nas zapomina o tym, aby stosować filtry nawet przy słabym nasłonecznieniu lub krótkim wyjściem z domu. Żyjemy niestety w czasach gdy człowiek wyrządził sporo szkód, a obecność dziury ozonowej sprzyja przedostawaniu się do powierzchni Ziemi szkodliwych promieni UVA i UVB. Stosowanie filtrów jest więc niezbędne. Tak jak wspomniała aktorka, nasza świadomośc powoli wzrasta. Wiąże się z tym wprowadzony bodajże w lutym zakaz korzystania z solarium dla nieletnich, w których szkodliwość promieniowania jest nawet 15 razy większa niż podczas wyjścia w słoneczny dzień w okolicach południa. Warto aby również starsze pokolenie zmądrzało i nie stawiało swojego wyglądu ponad zdrowie i życie. Wstępne badanie czerniaka nie wymaga posiadania specjalistycznego sprzętu oraz bardzo zaawansowanej wiedzy. W Internecie w prosty sposób można znaleźć wskazówki jak należy się badać i na co zwrócić uwagę. Jest to jedno z nielicznych badań, które możemy wykonać sami bez konieczności czekania na wizytę w wielomiesięcznych kolejkach. Tego typu akcje powinny być przeprowadzane na większą skalę, aby jak najbardziej zapoznać Polaków z profilaktyką przeciwko czerniakowi. W Polsce pojawia się ich coraz więcej, a to dobre posunięcie ponieważ z roku na rok, miesiące są coraz bardziej słoneczne, zwiększając ryzyko zachorowania na czerniaka.
Oby częściej niż raz w roku, we wszystkich miastach w Polsce były organizowane takie akcje ! Co 10 lat podwaja się liczba zachorowań na czerniaka, co niestety wynika ze zmiany zachowań Polaków. Coraz częściej korzystają oni z nadmiernego opalania, nie dbają o swoją skórę i korzystają z solariów, które są szczególnie groźne dla osób w młodym wieku. Wakacje i letnia pora roku sprzyja wielu niekorzystnym dla naszej skóry zachowaniom. Słońce i jego promieniowanie to jeden z największych winowajców. Przede wszystkim jest jednym z najważniejszych czynników mających wpływ na rozwój raka skóry. Ochrona przed promieniowaniem UV stanowi najlepszą profilaktykę przed tego typu nowotworami. Całkowite uniknięcie promieniowania nie jest możliwe, a nawet nie byłoby wskazane. Efektem działania promieni UVB jest produkcja witaminy D, której 90% powinno być wytworzone w naturalny sposób. Ścisła ochrona przeciwsłoneczna jest drogą do niedoboru witaminy D, a w konsekwencji może wywołać wiele niezależnych chorób, takich jak choroby sercowo-naczyniowe, nadciśnienie, choroby autoimmunologiczne i choroby kości. Odpowiednie wyważenie pomiędzy ochroną i ekspozycją na promienie UV może przyczynić się do zmniejszenia się braków witaminowych w organizmie. Korzystajmy więc z kąpieli słonecznych mądrze, odpowiednio dawkując ekspozycję na promieniowanie UV, dostosowując ją do rodzaju cery. Czerniak może powstać na bazie znamienia barwnikowego istniejącego przez wiele lat w stanie stabilnym, które nagle zaczęło się zmieniać (zgrubienie, zmiana powierzchni, zmiana zabarwienia i brzegów, wystąpienie swędzenia, krwawienia) lub w skórze niezmienionej. Szybki wzrost czerniaka, zdolność do wczesnego dawania przerzutów oraz niewielka podatność na leczenie stawiają go w grupie najbardziej niebezpiecznych nowotworów. . Samorządy powinny brać przykład z miasta Poznania, które niedawno stworzyło wakacyjny projekt, w którym bada zarówno swoich mieszkańców, jak i turystów, i wdrażać w życie takie akcje profilaktyczne. Nie od dzisiaj wiadomo, że lepiej jest zapobiegać niż leczyć, a różnica pół roku dotycząca oczekiwania na wizytę do specjalisty naprawdę w niektórych przypadkach robi różnicę i może być znacząca w przypadku metod leczenia poważnych chorób. Jak najszybsze wykrycie choroby jest najważniejsze w większości nowotworów, czy zmian przednowotworowych, więc powinniśmy poświęcać na takie akcje jak najwięcej środków.
Fajnie, że takie akcje są organizowane. Czerniaka powszechnie uważa się za chorobę nieuleczalną, co nie jest do końca prawdą. Im wcześniej wykryty, tym lepsze rokowania. Najbogatsze kraje europejskie doszły do 90 proc. przypadków czerniaka nadających się do leczenia chirurgicznego. U nas te proporcje nie są tak korzystne. Powód? Polacy częściej zgłaszają się do lekarza z zaawansowanym stadium choroby. Z badań wynika, że 85 proc. Polaków nigdy nie odwiedziło lekarza, by skontrolować znamiona na skórze. To zatrważające, że tak niewiele wystarczy do kolosalnego zwiększenia sobie szans na przeżycie, gdy już niestety, okaże się , że ten pieprzyk, który mamy od zawsze, ale ostatnio jakby się powiększył - jest w rzeczywistości czerniakiem. Badajmy się jak najczęściej ! Czerniak stanowi około 2% wszystkich zachorowań na nowotwory. Zachorowalność na raka skóry wzrasta rocznie o 10%. Znajomość objawów czerniaka pozwala zachować czujność onkologiczną i wykryć chorobę we wczesnym stadium zaawansowania. Rak skóry to w zasadzie dwa nowotwory o różnym przebiegu. Najczęstszy wśród diagnozowanych nowotworów skóry jest rak podstawnokomórkowy o przebiegu wieloletnim, rzadszy jest rak płaskonabłonkowy, który jest nowotworem szybciej postępującym. Trzeci rak skóry to czerniak, które źle rokuje i często daje przerzuty. W przypadku czerniaka, jak w rzadko którym nowotworze, wykrycie choroby na wczesnym etapie może być wynikiem regularnej samokontroli i znajomości objawów czerniaka. Symptomy raka skóry występują w postaci guza o różnym zabarwieniu (od ciemnowiśniowego do czarnego lub jako postać pozbawiona barwnika), nieregularnym kształcie z nierównymi brzegami, niejednorodną grubością, asymetrią i możliwymi owrzodzeniami. Oprócz prewencji, czujności i znajomości objawów czerniaka, jako jednego z najczęściej rozpoznawanych nowotworów skóry, wczesne wykrycie choroby jest priorytetem w walce o zmniejszenie umieralności z powodu czerniaka. Chociaż zajęcie głębszych warstw skóry przez nowotwór nie może zostać ocenione w badaniu przedmiotowym chorego, to jest kilka cech charakterystycznych dla czerniaka, które mogą zostać zbadane przy oglądaniu zmian skórnych.
To bardzo ważne, że takie akcje są organizowane. Moim zdaniem powinny być jendak bardziej nagłaśniane. Świadomość społeczna na temat wszelkich nowotworów, nie tylko skóry, jest ciągle zbyt mała, o czym świadczą statystyki. Choruje i umiera wiele osób, które miałyby szansę na całkowite wyleczenie lub chociaż możliwość kontroli choroby, gdyby tylko wiedziały na jakie symptomy zwracać uwagę. Wbrew powszechnemu przekonaniu, większość czerniaków, nawet u pacjentów z mnogimi znamionami, powstaje de novo czyli nie na podłożu wcześniej istniejącego znamienia barwnikowego, a na skórze zdrowej. Specjaliści alarmują, że zachorowalność na czerniaka systematycznie wzrasta na całym świecie - obserwuje się coroczny wzrost zapadalności na ten nowotwór o 3-7 procent (w Polsce 2,6 procenta dla mężczyzn i 4,4 procenta dla kobiet). Oczywiście częściowo jest to związane z większą wykrywalnością i świadomością społeczną, ale wiąże się to najprawdopodobniej również ze zwiększoną ekspozycją na naturalne i sztuczne promieniowanie ultrafioletowe. ekspozycją na naturalne i sztuczne promieniowanie ultrafioletowe. W Polsce każdego roku na czerniaka zapada 3,5 tys. osób, przy czym około 40 procent wszystkich przypadków tego nowotworu wykrywają lekarze pierwszego kontaktu. Niestety, blisko połowa chorych umiera, ponieważ zbyt późno zgłosili się po specjalistyczną pomoc. To, w jakiej okolicy pojawia się czerniak, związane jest z wiekiem. U młodych osób zazwyczaj pojawia się on na klatce piersiowej (u mężczyzn) lub na dolnych partiach nóg (u kobiet). U ludzi starszych występuje najczęściej na twarzy. Czerniak w obrębie tułowia osiąga szczyt zapadalności w piątej i szóstej dekadzie życia, a w obrębie głowy i szyi w ósmej dekadzie.
Z uwagi na to, że do powierzchni Ziemi dociera coraz większa liczba szkodliwego promieniowania jesteśmy dużo bardziej narażeni na rozwój nowotworów skóry. Bardzo ważne jest uświadamianie społeczeństwa przez różnego rodzaju kampanie, które zwykle trafiają do dosyć szerokiego grona odbiorców. Nieczerniakowe nowotwory (NNS) skóry są najczęściej występującymi nowotworami złośliwymi człowieka,stanowiąc 30% wszystkich złośliwych nowotworów rasy białej. Raki podstawnokomórkowe (łac.Carcinoma basocellulare, ang.Basal Cell Carcinoma –BCC),wywodzące się z komórek warstwy podstawnej naskórka stanowią 80% wszystkich złośliwych zmian skóry. Ostatnio postuluje się możliwość powstawania BCC także z komórek osłonki mieszka włosowego. Drugim, pod względem częstości występowania, jest rak kolczystokomórkowy (łac. Carcinoma spinocellulare, ang. Squamos Cell Carcinoma –SCC),wywodzący się z wrzecionowatych komórek warstwy kolczystej. Proporcja występowania tychnowotworów w populacji wynosi 10:1. Raki podstawno- i kolczystokomórkowy stanowią 95% pierwotnych złośliwych zmian skóry, stanowiąc główny problem kliniczny. Najgroźniejszym nowotworem skóry jest jednak czerniak złośliwy (łac. Melanoma malignum, ang. Malignant melanoma – MM), który stanowi około 1,5-2% nowotworowych zmian skórnych. Uważa się, że czerniaki wywodzą się z neuroektodermalnych komórek melanocytarnych. Na rozwój nowotworów skóry mają wpływ zarówno czynniki genetyczne,jak i środowiskowe.Nowotworzeniu sprzyjają przede wszystkim I i II fototyp skóry (jasna karnacja, jasne włosy, tendencja do oparzeń słonecznych, piegi i liczne znamiona barwnikowe). Większość nowotworów złośliwych lokalizuje się na skórze odsłoniętych części ciała, najbardziej narażonych na działanie promieniowania słonecznego. W licznych publikacjach podkreśla się szczególnie szkodliwy charakter krótkich okresów narażenia na intensywne promieniowanie ultrafioletowe osób nieprzyzwyczajonych do dużych dawek promieniowania słonecznego. Symptomatyczne wyniki badań wskazują, że istnieje korelacja między występowaniem czerniaka w wieku dorosłym a ekspozycją na wysokie dawki promieniowania nadfioletowego (UV) w dzieciństwie. U dzieci urodzonych w Wielkiej Brytanii, które wcześnie przeniosły się do Australii, występuje większe ryzyko czerniaka niż u osób, które wyemigrowały jako dorosłe. Podobnie u mieszkańców Izraela, większe ryzyko grozi dzieciom urodzonym w Izraelu niż imigrantom, którzy urodzeni jeszcze w Europie, Rosji czy Ameryce Północnej przybyli do Izraela, jako dorośli. Dzięki ochronnej roli atmosfery ziemskiej do powierzchni Ziemi dociera głównie UVA (90-95%) i niewielka część UVB – o długości fali powyżej 300 nm. Większa długość fal powoduje przenikanie do warstwy siateczkowatej i brodawkowatej skóry właściwej ponad 50% UVA, podczas gdy promienie UVB są w 90% zatrzymywane przez warstwę rogową naskórka. Obecnie sugeruje się, że wzrost liczby zachorowań na nowotwory skóry może być efektem zwiększonej emisji promieniowania ultrafioletowego, co wiąże się z zmianami zachodzącymi w warstwie ozonowej. Promieniowanie UVB o długości fali 290-320 nm przenika do naskórka, wzmaga syntezę witaminy D oraz melaniny.Z drugiej strony wywołuje niekorzystne reakcje w postaci rumienia i oparzenia słonecznego oraz zaburza działanie komórek Langerhansa, będących częścią układu immunologicznego skóry,prowadzą przy tym do reakcji fotoalergicznych.Fotoalergia pojawia się, jako skutek określonych reakcji immunologicznych za sprawą antygenowo swoistych,uczulonych limfocytów T. Ultrafiolet A (UVA) w zakresie 320-400 nm wnika głębiej,do poziomu skóry właściwej,poprzez tworzenie wolnych rodników działa fototoksycznie. Promieniowanie UVA wzmacnia działanie promieni UVB w obrębie naskórka. Ponadto UVA odpowiada za niszczenie białek strukturalnych skóry, głównie jednak powoduje uszkodzenie tkanki łącznej, co skutkuje fotostarzeniem skóry. Na poziomie molekularnym absorbcja promieniowania UV przez cząsteczki DNA prowadzi do ich uszkodzenia, które przy braku wydolnych systemów naprawczych może spowodować powstawanie mutacji, a w konsekwencji zapoczątkowania procesu nowotworzenia. Dodatkowo udowodniony został związek między częstością występowania raka skóry a immunosupresją. Szczególnie narażeni są pacjenci po przeszczepach narządów oraz pacjenci z chłoniakami nieziarniczymi (ang. non-Hodgkin lymphoma, NHL), w tym również przewlekłą białaczką limfocytową (ang. chronic lymphocytic leukemia, CLL). Pacjenci z NHL/CLL są szczególnie narażeni na rozwój nowotworu wtórnego, którym najczęściej jest rak skóry (czerniak, rak płaskonabłonkowy, rak podstawnokomórkowy oraz rak z komórek Merkla). Częstość występowania raka podstawnokomórkowego związana jest ze stopniem pigmentacji skóry. Nowotwór częściej obserwowany jest u rasy kaukaskiej,rzadziej u ludzi o ciemniejszym zabarwieniu skóry. BCC najczęściej pojawia się u pacjentów powyżej 65 roku życia (ponad 95% przypadków) i lokalizuje się głównie na skórze twarzy: w obrębie nosa (30%), wokół oczodołu (7%), najczęściej w kącie przyśrodkowym oka. Około 6% zmian dotyczy ucha i związana jest z najwyższym w grupie wskaźnikiem nawrotów. Należy zwrócić uwagę na fakt coraz wcześniejszego pojawiania się tego nowotworu, nawet u 30-letnich pacjentów. BCC rozwija się na podłożu stanów przedrakowych (takich jak: rogowacenie starcze, róg skórny, skóra pergaminowata i barwnikowa, porentgenowskie uszkodzenie skóry, na podłożu rogowacenia chemicznego: arsenowego, dziegciowego) bądź w skórze uprzednio niezmienionej. Potencjalnymi czynnikami promującymi rozwój BCC są: promieniowanie słoneczne długotrwale oddziałujące na odsłonięte części ciała, substancje chemiczne, np. sadza, i ludzki wirus brodawczaka HPV (human papilloma virus). BCC cechuje miejscowa złośliwość, związana z brakiem (lub rzadką skłonnością) do tworzenia przerzutów oraz powolny wzrost Ze względu na cechy morfologiczne guza, klinicznie rozróżnia się kilka odmian BCC. Najczęstsza postać, guzkowa (60%), charakteryzuje się występowaniem małych,połyskliwych,twardych guzków, z często obecnym centralnym, niewielkim długo niegojącym się owrzodzeniem, które łatwo ulega uszkodzeniom mechanicznym. Rzadziej, bo w 10-15% przypadków, spotkać można postać barwnikową – w postaci zaczerwienionej plamy z ogniskami silniejszej pigmentacji i skupiskami barwnika określaną,jako przebarwiona odmiana postaci guzkowej.Ponadto obserwuje się postać wrzodziejącą (ulcus rodens), bardzo oporną na terapię, postać twardzinopodobną (porcelanowa nieulegająca rozpadowi zmiana) oraz postać torbielowatą i powierzchowną (lokalizującą się głównie na tułowiu). Rak kolczystokomórkowy wywodzi się z komórek keratynizujących naskórka. Charakteryzuje się niskim stopniem zróżnicowania histologicznego, gwałtownym wzrostem, rozległym naciekaniem miejscowym oraz skłonnością do tworzenia przerzutów, zwłaszcza do węzłów chłonnych. Decyduje to o znacznie wyższej złośliwości SCC w porównaniu z BCC. SCC najczęściej rozwija się u chorych o jasnym fototypie, zazwyczaj powyżej 50. roku życia, w skórze uszkodzonej dawką kumulacyjną promieniowania słonecznego. SCC może rozwijać się także w skórze uprzednio niezmienionej lub w obrębie ognisk rogowacenia starczego,rogowacenia białego (leukoplakia), w bliznach pooparzeniowych, a także w obrębie przewlekłych owrzodzeń. Główną lokalizacją zmian nowotworowych jest skóra twarzy, zwłaszcza nosa, małżowiny usznej i wargi dolnej. W początkowym stadium nowotwór może występować w postaci czerwonej grudki o powierzchni złuszczającej się lub pokrytej niewielkimistrupami. Następnie może przyjąć formę guzka, czasem o brodawkującej powierzchni. W zaawansowanych zmianach obserwuje się owrzodzenie i naciekanie głębiej położonych tkanek. Oprócz wymienionych rodzajów niemelanocytowych nowotworów skóry od niedawna wyróżnia się także trzecią postać – raka podstawnokolczystokomórkowego (rak metatypowy). Czerniak złośliwy należy donajbardziej złośliwych nowotworów człowieka.Mimo, że współczynnik zachorowalności wynosi średnio 4-12 na 100 tys. mieszkańców, to u 80% pacjentów choroba kończy się zgonem. Zachorowalność wzrasta z wiekiem, osiągając szczyt w wieku 40-60 lat. Kobiety poniżej 35 roku życia częściej zapadają na czerniaka złośliwegow stosunku do mężczyzn w tym wieku. Najwięcej przypadków czerniaka złośliwego odnotowuje się w Queensland, w Australii (około 40-60 zachorowań na 100 tys. mieszkańców rocznie), wśród ludności o fototypie 1 i 2 (o bardzo jasnej karnacji)pochodzącej z Europy.W USA współczynnik zachorowań wynosi 10-20 przypadków na 100 tys. mieszkańców rocznie. Prawdopodobnie jest to związane znasiloną migracją ludności oraz z popularyzacją wypoczynku w krajach o większej ekspozycji na promieniowanie słoneczne, a także z używaniem kosmetyków zawierających filtry UV, co stwarza złudne poczucie bezpieczeństwa w czasie przedłużonej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. W Polsce czerniaki występują względnie rzadko – standaryzowany współczynnik zachorowalności wynosi około 4/100000, co odpowiada około 2200 zachorowaniom rocznie (około 1000 u mężczyźni około 1200 u kobiet).Różnice dotyczące częstości występowania postaci skórnej czerniaka złośliwego w różnych rejonach świata wydają się być związane z kulturą danego kraju, np. z partiami ciała eksponowanymi na działanie promieni słonecznych. Ryzyko wystąpienia czerniaka skóry jest prawdopodobnie związane z okresowym narażeniem na wysokie dawki promieniowania słonecznego, podczas opalania czy uprawiania sportów na wolnym powietrzu. Istotnym czynnikiem, opisywanym wielokrotnie w piśmiennictwie, są przebyte w dzieciństwie oparzenia słoneczne, które można uznać za ekspozycję okresową. Najczęstszą lokalizacją MM jest skóra (90%), ale może on także powstawać w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego, w gałce ocznej, a nawet w mózgu. Czerniak wywodzi się ze stransformowanych nowotworowo melanocytów. Może rozwijać się ze znamion barwnikowych lub powstać de novo w prawidłowej, niezmienionej skórze. Znamiona barwnikowe ujawniają się w różnym okresie życia, powstając na skutek nieprawidłowości rozwojowych skóry. Wspólną cechą znamienia i czerniaka oprócz pochodzenia histologicznego jest to, że powstają najczęściej w naskórku i mają tendencję do naciekania w głąb skóry. Najważniejsza cechą odróżniającą melanocyty od innych komórek pochodzących z grzebienia nerwowego jest zdolność do syntezy melaniny. Cechę tę dojrzałe melanocyty dzielą z komórkami czerniaka, z wyjątkiem czerniaków amelanotycznych (wtórnie utraciły zdolność do syntezy melaniny). Melanina to związek absorbujący promieniowanie w zakresie UVA, UVB oraz w paśmie światła widzialnego. Pod względem chemicznym jest mieszaniną dwóch polimerów: brązowo-czarnej eumelaniny i żółtoczerwono-brunatnej feomelaniny. Eumelaninowe typy skóry (osoby o ciemnej karnacji) charakteryzuje mniejsza wrażliwość na światło słoneczne i mniejsze ryzyko uszkodzeń skóry pod wpływem odziaływania promieniowania ultrafioletowego. U osób o jasnej karnacji ryzyko uszkodzeń skóry przez ultrafiolet jest większe, w związku z towarzyszącym ekspozycji na promieniowanie UV przemianom cząsteczki feomelaniny oraz uwalnianiem reaktywnych form tlenu.Najsilniejszym fenotypowym czynnikiem ryzyka zachorowania na czerniaka wydają się być liczne znamiona barwnikowe występujące na skórze. Zmiany odziedziczone odgrywają decydującą rolę w rozwoju około 10% (5-12%) przypadków czerniaka skóry. Najbardziej znamiennym przykładem znaczenia tych czynników jest rozwój czerniaka w tym samym wieku i w tej samej lokalizacji u bliźniąt monozygotycznych.Jeżeli choroba wystąpiła u krewnego lub krewnych I stopnia względne ryzyko wystąpienia nowotworu wynosi od 2 do 3.W przypadku, gdy czerniak wystąpił u co najmniej trzech członków rodziny należących do dwóch lub więcej pokoleń, to ryzyko względne wynosi od 35 do 70. Czerniak to nowotwór o względnie dobrym rokowaniu, pod warunkiem, że jest wykryty wcześnie.Ważnym wskaźnikiem prognostycznym w powiązaniu z innymi dodatkowymi informacjami, jest grubość nowotworu w mm (skala Breslowa) oraz głębokości naciekania poszczególnych warstw skóry (skala Clarka). W przypadku, kiedy grubość nowotworu zawiera się w granicach od 1 do 4 mm, niemożliwe jest dokładne stwierdzenie, jaki będzie przebieg kliniczny, choć w 63-89% nowotwór ten daje chorym szansę 5-letniego przeżycia. Jednak kiedy grubość nowotworu przekracza 4 mm, wskaźnik 5-letniego przeżycia jest niższy, zawarty w granicach od 33 do 55% (Anger i wsp., 2010). Etapami rozwoju prowadzącymi od zmiany łagodnej do uogólnionego MM odpowiednio są: znamię nabyte zwykłe lub znamię wrodzone, czerniak pierwotny – faza wzrostu powierzchniowego (radialnego), czerniak pierwotny – faza wzrostu głębokiego (wertykalnego), czerniak przerzutowy.Trzeba podkreślić, że jest to ogólny schemat sprawdzający się w przypadkach typowych.W przebiegu klinicznym choroby mogą być widoczne tylko końcowe etapy opisanego procesu, a skrajnym przypadkiem jest rozpoznanie przerzutów odległych czerniaka bez znanego punktu wyjścia. W ostatnich latach spekuluje się na temat współistnienia czerniaka z innymi nowotworami, najczęściej z gruczolakorakiem trzustki. U dwóch rodzin (włoskiej oraz szwedzkiej) wykazano współistnienie czerniaka z rakiem piersi. Doniesienia te jednak wymagają dalszych, szczegółowych badań. Rak z komórek Merkla (ang. Merkel cell carcinoma, MCC) jest to rzadki, neuroendokrynny nowotwór skóry o bardzo złośliwym przebiegu. Występuje najczęściej w regionach skóry narażonych na promienie słoneczne: 50% przypadków to obszar głowy i szyi, 40% przypadków dotyczy powierzchni kończyn. Istnieje teoria, że MCC wywodzi się z pierwotnych komórek pnia mogących różnicować się do keranocytów lub receptorów z funkcją neuroendokrynną. W przypadku wszystkich nowotworów w trakcie onkogenezy (wielostopniowego i wieloczynnikowego procesu patologicznego, efektem którego jest powstanie nowotworu) można wyodrębnić sekwencje następujących po sobie zdarzeń: fazę inicjacji, promocji i progresji. W trakcie inicjacji (zapoczątkowanie procesu nowotworowego) dochodzi do zadziałania czynników mutagennych powodujących uszkodzenie materiału genetycznego komórki.W okresie promocji pojawiają się komórki potomne, zmienione wskutek błędnie odczytanej informacji w DNA macierzystym. Jest to jeszcze odwracalny etap, podczas którego obserwuje się klinicznie zmiany (guzki rozrostowe, brodawczaki, polipy). Jeżeli na tym etapie zadziałają dodatkowe czynniki promocyjne to jedna z takich zmian może stać się prekursorem progresji. Progresja charakteryzuje się stopniowym pojawianiem się w komórce coraz większej liczby zmutowanych genów, aż do momentu takiej akumulacji mutacji w komórce, która prowadzi do wyczerpania przez nią mechanizmów kontrolujących i prowadzi do rozpoczęcia procesu nowotworowego. Nowotwory złośliwe można więc zaliczyć do swoistego rodzaju chorób genetycznych, w których istotną rolę w osobniczej wrażliwości na proces nowotworowy odgrywa podłoże genetyczne. Mutacje odpowiadające za zmianę funkcji genów biorących udział w onkogenezie zwykle kumulują się w materiale genetycznym przez dziesięciolecia. Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że jeżeli pewne mutacje zostaną odziedziczone, to czas potrzebny do rozwoju nowotworu może być wielokrotnie krótszy. Ilość mutacji gromadzonych w materiale genetycznym komórki jest wypadkową siły działania egzogennych czynników mutagennych, aktywności układów detoksykacyjnych organizmu oraz sprawności mechanizmów naprawy uszkodzeń DNA. Na poziomie komórki u podstaw genetycznych transformacji nowotworowej leżą zaburzenia funkcjonowania szeroko rozumianych klas genów: supresorowych – hamujących podziały komórkowe, protoonkogenów – aktywujących namnażanie komórek, MHC– kontroli immunologicznej, genów nadzorujących naprawę mutacji w ludzkim genomie oraz genów związanych z procesami angiogenezy, adhezji komórek, komunikacji międzykomórkowej. Jak pokazują badania prowadzone nad genetycznymi podstawami rozwoju nowotworów, włączając w to raki skóry, onkogeny i geny supresorowe odgrywają dużą rolę w rozwoju i progresji guzów, a brak równowagi między działaniem protoonkogenów i genów supresorowych prowadzi do nabywania przez komórkę fenotypu złośliwego. (Źródło: “Charakterystyka kliniczna oraz molekularne podstawy nowotworów skóry” Autorzy: Lucyna Kapka-Skrzypczak, Monika Dudra-Jastrzębska, Magdalena Czajka, Magdalena Raszewska-Famielec, Sylwia Popek, Krzysztof Sawicki, Marcin Kruszewski)
Kluczem do sukcesu, tak jak w przypadku wszelkich nowotworów jest profilaktyka ! Wśród najczęstszych złośliwych zmian skórnych (80%) wyróżnia się raka podstawnokomórkowego (łac. Carcinoma basocellulare) oraz raka kolczystokomórkowego (łac. Carcinoma spinocellulare). Wymienione wyżej przypadki stanowią łącznie 95% pierwotnych zmian skóry i stanowią poważny problem kliniczny. Rak podstawnokomórkowy jest nowotworem miejscowo złośliwym i nie daje przerzutów, najczęściej diagnozowany jest wśród osób w 5. dekadzie życia i starszych. Przebieg choroby jest wieloletni a nieleczona powoduje głębokie ubytki skóry oraz innych tkanek. Szybko postępujący rak nabłonkowy kolczystokomórkowy jest drugim co do częstości nowotworem skóry, dającym przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych. Występuje głównie na skórze twarzy poniżej linii kącika ust i przewodu słuchowego zewnętrznego ale również na granicy czerwieni wargowej i skóry, na skórze kończyn, na zewnętrznych narządach płciowych oraz w innych lokalizacjach. Najbardziej agresywnym i nieprzewidywalnym nowotworem skóry jest czerniak złośliwy (łac. Melanoma malignum) wywodzący się z neuroektodermalnych komórek melanocytarnych. Charakteryzuje się on szybkim wzrostem oraz wczesnymi i licznymi przerzutami, dlatego tak ważne jest prawidłowe rozpoznanie w początkowej fazie choroby. Podejrzenie czerniaka skóry mogą wzbudzać zmiany powstałe de novo lub na podłożu znamienia barwnikowego, które uległo zgrubieniu, zmieniło powierzchnię/zabarwienie/linię brzegową lub towarzyszą mu objawy swędzenia i/lub krwawienia. Czerniaki charakteryzują się największą dynamiką wzrostu liczby zachorowań, która w okresie 1980-2010 niemal się potroiła. Liczba zachorowań na czerniaka skóry wzrasta już po 20 roku życia, przy czym najwięcej u obu płci notuje się między 50 a 64 rokiem życia (ponad 1 /3 u obu płci). Do połowy szóstej dekady życia cząstkowe współczynniki zachorowalności są wyższe u kobiet niż u mężczyzn Wśród najistotniejszych czynników zwiększających ryzyko zachorowania uznaje się: intensywne działanie promieniowania ultrafioletowego naturalnego (promienie słoneczne) i sztucznego (np. łóżka opalające, solaria), stałe drażnienie mechaniczne lub chemiczne, niską zawartość barwnika w skórze oraz predyspozycje genetyczne (np. rodzinny zespół znamion atypowych). Z punktu widzenia wykonywanego zawodu najbardziej narażeni są m.in. rolnicy, pracownicy branży budowlanej i drogowej. Istnieją dowody wskazujące, iż dla osób pracujących na powietrzu ryzyko rozwoju nowotworów skóry rośnie w zależności od stażu pracy, co ma związek ze skumulowaną dawką promieniowania UV. U osób pracujących na powietrzu przez 7 dni w tygodniu ryzyko zachorowania na raka kolczystokomórkowego może wzrastać nawet 20-krotnie w stosunku do osób pracujących 1-2 dni poza pomieszczeniami zamkniętymi. Ponadto niestosowanie ochrony przeciwsłonecznej, w szczególności unikanie cienia oraz ubrań zakrywających skórę istotnie zwiększa ryzyko zachorowania na czerniaka. Tymczasem poważne oparzenia posłoneczne powstałe na skutek zawodowych ekspozycji słonecznych są czynnikiem ryzyka zachorowania na czerniaka. Warunki pracy zawodowej jak i zachowania badanych w miejscu pracy powinny stać się celem programów edukacyjnych skierowanych do osób zatrudnionych na stanowiskach eksponowanych na UV. Diagnostyka problemu zdrowotnego obejmuje wywiad chorobowy oraz wstępne badanie skóry przy użyciu dermatoskopu lub wideodermatoskopu. Podstawą klinicznej diagnostyki różnicowej oraz kwalifikacji do biopsji wycinającej jest dermatoskopia. Cienkie czerniaki (< 1mm grubości wg Breslowa) mogą być wykryte w czasie badania lekarskiego, bardzo rzadko przez chorego lub członków jego rodziny. Rozpoznanie czerniaka można postawić jedynie po chirurgicznym usunięciu zmiany i poddaniu jej ocenie histopatologicznej. Do badań dodatkowych należą: podstawowe badania krwi, RTG, USG. W przypadku uzyskania rozpoznania wdraża się leczenie w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Moment zgłoszenia się pacjenta do lekarza dermatologa jest kluczowy ze względu na szanse wyleczenia i przeżywalność 5-letnią. Z tego powodu świadomość czynników ryzyka, wczesnych niepokojących objawów oraz dostępność świadczenia zdrowotnego może istotnie zaważyć na szansach pacjenta na wyleczenie, bądź poprawę jakości życia. Biopsja lub planowane wycięcie zmiany skórnej nie powinny być wykonywane w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Pacjent z podejrzeniem nowotworu skóry powinien zostać skierowany na konsultację specjalistyczną do lekarza dermatologa lub chirurga plastycznego. Okres oczekiwania na konsultację specjalistyczną w przypadku podejrzenia nowotworu skóry nie powinien być dłuższy niż 2 tygodnie. Zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 stycznia 2016r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (Dz. U. 2016 poz. 357) aktualnie dostępne są następujące świadczenia gwarantowane w omawianym zakresie: porada specjalistyczna – dermatologia i wenerologia, porada specjalistyczna – onkologia, porada specjalistyczna – chirurgia onkologiczna. Ponadto w Polsce dostępny jest tzw. pakiet onkologiczny przeznaczony dla pacjentów, u których lekarze podejrzewają lub stwierdzą nowotwór złośliwy. W Polsce obowiązuje „Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych” na lata 2016-2024. Ponadto realizowana jest kampania Europejskiego Towarzystwa Onkologii Dermatologicznej o nazwie Euromelanoma. Warto nadmienić, iż na podstawie analizy potencjału i wykorzystania podstawowej opieki zdrowotnej wnioskować można, iż grupa osób aktywnych zawodowo stosunkowo rzadko korzysta z konsultacji w ramach świadczeń gwarantowanych. Eksperci kliniczni zaznaczają, że przesiewowe badania populacyjne w kierunku raka skóry nie są z reguły uzasadnione ekonomicznie i o trudnej do udowodnienia korzyści klinicznej z powodu częstości występowania czerniaka w Polsce. Dowody naukowe i rekomendacje (m.in. Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, National Institute for Health and Clinical Excellence, Institute for Clinical Systems Improvement, British Association of Dermatologists, U.S. Preventive Services Task Force Recommendation Statement) wskazują, że realizację programów należy ograniczyć do dwóch specjalizacji: chirurga onkologa i dermatologa z zastrzeżeniem konieczności wykonywania prostej dermatoskopii w celu ograniczenia wykonywania niepotrzebnych wycięć nienowotworowych zmian skórnych. Na terenie województwa wielkopolskiego w okresie od sierpnia 2014r. do kwietnia 2017r. prowadzony był program „Wielkopolska Onkologia: Poprawa oraz dostosowanie diagnostyki i terapii nowotworów do trendów demograficzno-epidemiologicznych regionu z zapewnieniem optymalizacji postępowania i profilaktyki” dofinansowany ze środków funduszy EOG i funduszy norweskich w ramach programu PL07 2009-2014. Jednym ze świadczeń oferowanych w ramach programu było badanie dermatoskopowe skóry wśród mieszkańców województwa wielkopolskiego. Obecnie trwają prace nad raportem podsumowującym działania w programie. Ponadto realizowana jest kampania profilaktyczna “Razem pokonamy czerniaka” współfinansowana z budżetu Miasta Poznania. Na III kwartał 2017r. przewidziany był, w ramach działań POWER, start ogólnokrajowego programu profilaktycznego „Nowotwory skóry”, realizowanego przez uczelnie medyczne, szpitale kliniczne, instytuty badawcze nadzorowane przez Ministra Zdrowia, Narodowy Fundusz Zdrowia oraz inne podmioty posiadające potencjał do wdrażania programów profilaktycznych. Działania w ramach tego programu obejmują wdrożenie projektów pilotażowych i testujących w zakresie programu profilaktycznego dot. nowotworów skóry, zawierającego m.in. komponent badawczy, edukacyjny oraz wspierający współpracę pomiędzy wysokospecjalistycznym ośrodkiem a lekarzami podstawowej opieki zdrowotnej oraz szpitalami ogólnymi, w celu przeciwdziałania zjawisku fragmentacji opieki nad pacjentem. Wśród rezultatów wymieniono wdrożenie i rozwój programów profilaktycznych w zakresie chorób negatywnie wpływających na zasoby pracy dedykowanych osobom w wieku aktywności zawodowej. Proponowany program byłby więc spójny z kierunkiem podejmowanych działań. Zaproponowany program jest spójny merytorycznie i organizacyjnie ze świadczeniami gwarantowanymi objętymi programami, o których mowa w ust. 1 Ustawy, realizowanymi przez ministrów oraz NFZ. Aktualnie rekomendowane jest prowadzenie krajowych oraz lokalnych kampanii medialnych za pomocą środków masowego przekazu podnoszących świadomość społeczną w zakresie profilaktyki nowotworów skóry (Scottish Intercollegiate Guidelines Network SIGN 2017, NICE 2016, Cancer Council Australia/Australasian college of Dermatologist CCA/COSoA 2014). Komunikaty kampanii powinny dążyć do uświadomienia ludziom potrzeby myślenia o ich codziennej ekspozycji na światło słoneczne. W ramach kampanii należy m.in. uświadamiać mieszkańców MOF Poznania, iż korzystanie z solarium nie jest bezpieczne ponieważ promieniowanie ultrafioletowe jest tam do 10-15 razy silniejsze od promieniowania słonecznego. Ponadto dane z 2010 roku pochodzące z Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na temat stanu urządzeń do opalania wskazują, że ponad 80% z nich przekraczało normę natężenia promieniowania UV, w skrajnych przypadkach nawet sześciokrotnie, co gwałtownie zwiększa ryzyko nowotworów skóry. Warto zwracać uwagę na fakt, że ekspozycja na promieniowanie UV jest zarówno głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia nowotworów skóry (czerniak, rak podstawno- i kolczystokomórkowy), jak i przyspiesza jej starzenie.” Warto jednak podkreślić, iż według sekcji naukowej Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej, wśród złotych zasad ochrony przed czerniakiem, obok samobadania skóry raz w miesiącu, należałoby odwiedzić dermatologa lub chirurga-onkologa przynajmniej raz w roku. Sekcja naukowa Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej - Akademia Czerniaka dysponuje danymi z ankiety przeprowadzonej w 2015r. przez TNS, w której zaledwie 15% respondentów przyznaje, iż kiedykolwiek udało się do lekarza, aby skontrolować znamiona, natomiast 39% twierdzi, że prowadzi samoobserwację skóry raz na 2-3 miesiące. Tymczasem dane pochodzące z doświadczeń kampanii Euromelanoma wskazują, że na 3 700 pacjentów przebadanych dermatologicznie w 2016r. u 34 pacjentów (1,0%) zdiagnozowano czerniaka natomiast nowotwory nieczerniakowe skóry rozpoznano wśród 93 uczestników akcji (2,6%). Dodatkowo lekarze zidentyfikowali inne podejrzane znamiona atypowe wśród 17,8% uczestników. Wśród głównych przyczyn zgłaszania się na badanie wskazywano dużą liczbę znamion barwnikowych oraz chęć zbadania skóry. Oszacowano, że 16% badanych udało się do dermatologa, gdyż zmienił się wygląd posiadanych znamion a 79% uczestników Euromelanoma 2016 po raz pierwszy poddało się pełnemu badaniu skóry. Program „Wielkopolska Onkologia”, wspominany już wcześniej w niniejszym dokumencie, w okresie od sierpnia 2014r. do kwietnia 2017r. wykazał wysokie zainteresowanie mieszkańców Wielkopolski badaniami dermatoskopowymi znamion, znacznie przewyższające jego możliwości. Zaplanowane w programie działania edukacyjne są zgodne z aktualnymi rekomendacjami/ wytycznymi z przedmiotowego zakresu. Szczególne znaczenie mają działania ukierunkowane na grupy wysokiego ryzyka zachorowania. Priorytetowo w programie edukacja zdrowotna w postaci kolportażu pakietu promocyjnego zawierającego materiały informacyjne i środki profilaktyczne zostanie skierowana do osób o zwiększonym ryzyku przebywania w miejscach nasłonecznionych (m.in. budownictwo, rolnictwo) oraz dla osób podróżujących środkami transportu kolejowego, w tym Poznańską Koleją Metropolitalną – beneficjentami tej części programu będzie 6 334 osób w wieku aktywności zawodowej zamieszkałych na terenie MOF Poznania. Informacje o programie badań diagnostycznych skóry będą kolportowane w lokalnej prasie, telewizji, na stronie internetowej programu i stronach urzędów MOF Poznania oraz w środkach transportu kolejowego – głównie linie regionalne. Dodatkowo zagadnienia promocji zdrowia będą prezentowane wśród personelu medycznego POZ (220 uczestników szkoleń) oraz pracowników urzędów gmin/miast odpowiedzialnych za organizację imprez plenerowych i miejsc rekreacji na terenie MOF Poznania (46 uczestników szkoleń). Prezentowane na szkoleniach treści będą dotyczyć zasad profilaktyki nowotworów skóry, czynników ryzyka i sposobów ich ograniczania, znaczenia i poprawnego wykonywania samobadania skóry, rozpoznawania stanów wymagających konsultacji dermatoskopowych. Szczegółowe działania w zakresie edukacji: a) Przygotowanie i przeprowadzenie kampanii edukacyjnej w zakresie profilaktyki nowotworów skóry, czynników ryzyka – w tym sztucznego promieniowania UV. • Przygotowanie i prowadzenie strony internetowej programu wraz z ankietą on-line oceniającą poziom wiedzy mieszkańców MOF Poznania przed i po zakończeniu programu; uruchomienie profilu programu w mediach społecznościowych; informacja o programie w prasie i innych mediach lokalnych oraz w programach tematycznych, w tym kierowanych do grup zawodowych o zwiększonym ryzyku zachorowania; przygotowanie materiałów i ich kolportaż w środkach transportu kolejowego. • Opracowanie i kolportaż pakietów promocyjnych zawierających materiały informacyjne i środki profilaktyczne (broszura informacyjna, środek profilaktyczny, 6 334 pakiety) wśród mieszkańców MOF Poznania w wieku aktywności zawodowej, priorytetowo w pobliżu miejsc pracy związanych z długotrwałym narażeniem na promienie słoneczne (roboty drogowe, place budowy, targi rolnicze) oraz wśród podróżujących środkami transportu kolejowego, w tym Poznańską Koleją Metropolitalną w trzech kolejnych latach trwania programu (sezon letni). • Zapewnienie w okresie letnim bezpłatnego dostępu do kremu zapewniającego ochronę przeciwsłoneczną poprzez 6 całodziennych akcji prowadzonych równolegle w 25 strefach rekreacji na terenie MOF Poznania (kąpieliska, miejsca imprez plenerowych, tereny rekreacyjne) każdego roku realizacji programu. Według rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia aplikację kosmetyków z filtrem promieniowania UV należy powtarzać co dwie godziny lub po każdym spoceniu się (praca fizyczna, zajęcia sportowe) lub pływaniu. Zalecany minimalny filtr SPF wynosi 30 dla osób rasy białej. b) Organizacja warsztatów skierowanych do przedstawicieli placówek POZ funkcjonujących na terenie MOF Poznania (220 miejsc) realizujących edukację zdrowotną w populacji aktywnych zawodowo mieszkańców. Lekarz rodzinny ma trwały kontakt z pacjentem i jego rodziną na przestrzeni wielu lat. Stanowi on pierwsze ogniwo w relacji pacjenta z systemem opieki zdrowotnej i ma szansę odegrać kluczową rolę w promocji zdrowia i profilaktyce chorób onkologicznych. Działanie to ma swoje odzwierciedlenie w rekomendacjach w których wskazuje się, że wszyscy pracownicy służby zdrowia powinni być świadomi czynników ryzyka występowania nowotworów skóry (SIGN 2017, NICE 2015). Dane pochodzące z badania przeprowadzonego wśród lekarzy z krajów europejskich (Chorwacji, Estonii, Gruzji, Irlandii, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii, Hiszpanii i Szwecji) sugerują, że ponad połowa z nich napotykała bariery przy wdrażaniu działań promujących zdrowie, jak np. brak czasu czy gratyfikacji finansowej. Należy zaznaczyć, że wyniki różniły się znacznie pomiędzy krajami. Według innego badania ankietowego przeprowadzonego wśród pacjentów placówek POZ w 22 krajach Europy w latach 2008-2009 połowa pacjentów prowadzących niezdrowy tryb życia nie otrzymała żadnych porad od swoich lekarzy rodzinnych. Choć nie ma wystarczających dowodów aby rekomendować rutynowe badanie całego ciała, ważne jest aby lekarze zwracali uwagę na stan znamion podczas badania pacjenta z innej przyczyny i mieli na uwadze możliwość wystąpienia czerniaka. Pacjenci z grupy wysokiego ryzyka powinni zostać zidentyfikowani przez pracowników POZ a następnie poddani badaniu fizykalnemu całego ciała przez lekarza dermatologa lub wykwalifikowanego lekarza innej specjalizacji w ramach corocznego badania podstawowego. Jednocześnie powinni zostać wyedukowani w kierunku samobadania skóry ciała i profilaktyki nowotworów skóry przez świadczeniodawcę (lekarza, pielęgniarkę). Program zapewni większy udział personelu POZ w edukacji i wczesnej profilaktyce nowotworów skóry w populacji MOF Poznania. c) Szkolenia w zakresie profilaktyki nowotworów skóry dla organizatorów imprez plenerowych i miejsc rekreacji na terenie MOF Poznania (46 miejsc warsztatowych dla przedstawicieli urzędów miast/gmin). Edukacja zdrowotna ma na celu zwrócenie uwagi m.in. na zapewnianie obszarów cienia uwzględniane podczas projektowania i budowy nowych lub przebudowy wspólnych terenów na świeżym powietrzu (konstrukcje zadaszone, zadrzewione, place zabaw), organizacji wydarzeń sportowych i innych spotkań masowych. d) Szkolenia dla edukatorów zdrowotnych (34 osób) udzielających w programie porad w zakresie profilaktyki nowotworów skóry. Dermatoskopia i wideodermatoskopia znajdują się w wykazie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS). Program zakłada zwiększenie zainteresowania badaniami skóry w kierunku profilaktyki zmian nowotworowych, w związku z tym pula dodatkowych 9 900 miejsc zaspokoi potrzeby beneficjentów programu. Dodatkowe działania edukatora zdrowotnego, poprzedzające każdą wizytę, stanowią uzupełnienie świadczeń finansowanych w ramach NFZ. Istnieją ograniczone dowody na związek pomiędzy badaniami przesiewowymi w kierunku raka skóry u dorosłych a śmiertelnością. Badania przesiewowe w kierunku raka skóry powinny koncentrować się na ocenie skuteczności u osób, które uważają, że są bardziej narażone na raka skóry. Według Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego niezwykle istotne dla profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów skóry są, obok ograniczenia na sztuczne promieniowanie: ochrona przed nadmierną ekspozycją na naturalne promieniowanie UV, regularne badania dermoskopowe zmian skórnych oraz diagnostyka i leczenie stanów przedrakowych skóry (np. rogowacenia słonecznego). Z powodu braku znaczących dowodów na skuteczność redukcji umieralności populacyjne badania przesiewowe całego ciała w kierunku czerniaka nie mogą być rekomendowane. Pacjenci z grupy bardzo wysokiego i wysokiego ryzyka powinni być zidentyfikowani przez pracowników podstawowej opieki zdrowotnej, zostać poddani badaniu fizykalnemu całego ciała przeprowadzonemu przez lekarza dermatologa lub wykwalifikowanego lekarza innej specjalizacji jako coroczne badanie podstawowe oraz wyedukowani w kierunku samobadania skóry ciała i profilaktyki nowotworów skóry przez świadczeniodawcę (lekarza, pielęgniarkę). Dane literaturowe wskazują, że ponad 80% pacjentów z nowotworami skóry jest leczona przez dermatologów, którzy dysonują największym doświadczeniem w rozpoznawaniu różnicowym pełnego spektrum patologicznego i klinicznego nowotworów skóry oraz różnorodnymi metodami terapii. Wykorzystanie bezbolesnego, nieinwazyjnego badania dermatoskopowego zwiększa dokładność diagnostyczną, pomaga w obserwacji klinicznej chorych z dużą liczbą atypowych znamion, jest pomocne w różnicowaniu znamion barwnikowych i bezbarwnych a w konsekwencji zmniejsza liczbę niepotrzebnych diagnostycznych resekcji. Do podstawowych elementów diagnostycznych w zakresie czerniaka skóry należą uwzględnione w programie interwencje – wywiad chorobowy, badanie skóry pacjenta, dermatoskopia lub wideodermatoskopia. Stosowanie dermatoskopii w rekomendacjach szkockich i brytyjskich jest rekomendowane w ramach opieki specjalistycznej u pacjentów skierowanych przez lekarzy POZ do konsultacji specjalistycznej ze względu na niepokojące zmiany skórne podczas rutynowej wizyty kontrolnej (NICE 2016, SIGN 2017). Dermoskopia (dermatoskopia, mikroskopia epiluminescencyjna, ang. epiluminescence microscopy, skin surface microscopy) jest nieinwazyjną, prostą i sprawdzoną techniką diagnostyczną w dermatologii. Dzięki niej ocenić można struktury w obrębie naskórka i skóry właściwej. Badanie polega na oglądaniu zmian skórnych, głównie barwnikowych, w powiększeniu 10× w tradycyjnych dermoskopach ręcznych oraz do 100× w wideodermatoskopach. Podstawową zasadą w dermoskopii jest konieczność zbadania wszystkich zmian skórnych w celu zminimalizowania pominięcia czerniaka oraz dla ustalenia profilu znamion barwnikowych uwarunkowanego m.in. fototypem skóry badanego. Wykazano, że zastosowanie dermoskopii w trakcie konsultacji dermatologicznej wydłuża całkowity czas badania o 72 s, a korzyści z jego przeprowadzenia u chorych są nieocenione w aspekcie profilaktyki czerniaka. Podstawowe zasady badania dermoskopowego powinny być znane lekarzom wielu specjalności. Badanie dermoskopowe jest bezpieczne i bezbolesne, możliwe do wielokrotnego wykonywania w każdej grupie wiekowej. Dermoskopia wykonywana przez odpowiednio wyszkolonych specjalistów jest bardziej czułym narzędziem w klasyfikacji zmian skórnych niż badanie kliniczne gołym okiem. Zmniejsza to liczbę niepotrzebnych zabiegów chirurgicznych w celu usunięcia łagodnych zmian. Program realizowany będzie z poszanowaniem praw pacjenta, dane pacjentów uczestniczących w programie podlegać będą ochronie danych osobowych. Informacja o prowadzeniu programu i naborze do badań dermatoskopowych wraz z konsultacją edukatora zdrowotnego zamieszczona zostanie na stronie internetowej programu oraz urzędów miast i gmin a także w mediach, w tym lokalnej prasie i telewizji, w mediach społecznościowych. Promocja programu będzie się odbywać również na terenie środków transportu kolejowego na terenie MOF Poznania. W miejscach użyteczności publicznej rozpowszechnione zostaną plakaty promujące rozpoczęcie programu. Podczas kampanii promującej program oraz w trakcie jego realizacji planowana jest współpraca z samorządami, organizatorami transportu kolejowego na terenie MOF Poznania oraz instytucjami pozarządowymi posiadającymi doświadczenie w edukacji zdrowotnej w zakresie profilaktyki chorób cywilizacyjnych. Udział w świadczeniach w ramach programu będzie dobrowolny i bezpłatny. Kampania promocyjno-informacyjna z zakresu profilaktyki poparzeń słonecznych oraz złośliwych nowotworów skóry, czynników ryzyka i nawyku samobadania skóry będzie odbywała się cyklicznie każdego roku realizacji programu. Aktywność nasilona będzie przed i w trakcie sezonu letniego. Działania profilaktyczne realizowane będą poprzez zapewnienie bezpłatnego dostępu do kremu z filtrem UV w sezonie letnim na terenie MOF Poznania. W każdym roku realizacji programu w okresie letnim zostanie przeprowadzonych 6 całodziennych akcji zachęcających do ochrony skóry przed działaniem promieni UV. Akcje będą prowadzone równolegle w 25 lokalizacjach (kąpieliska, miejsca imprez plenerowych, tereny rekreacyjne itp.) i będą polegały na bezpłatnym udostępnianiu dozowników z kremem z filtrem promieniowania UV SPF30. Zużycie kremu będzie monitorowane w każdym roku realizacji kampanii, tak aby móc weryfikować zapotrzebowanie na takie działania w poszczególnych lokalizacjach i oszacować wielkość populacji, która skorzystała z bezpłatnego dostępu do środka profilaktycznego. ( źródło opracowania: Stowarzyszenie Metropolia Poznań - autorka p. Monika Karasiewicz ) .