Mimo wakacji w szkołach, Instytut Profilaktyki Zintegrowanej kontynuuje badania nad problemami nastolatków i ryzykownymi zachowaniami młodzieży. Zostały one sfinansowane przez Ministerstwo Zdrowia w ramach działań Narodowego Programu Zdrowia 2016-2020.
Resort zdrowia informuje, że badania mają umożliwić budowę mapy czynników ryzyka oraz takich, które pomogą chronić młodych ludzi, nie tylko w szkole. Poza rozpoznaniem skali problemów, prace badawcze obejmą analizę wybranych cech szkoły, które wpływają na występowanie ryzykownych postaw wśród uczniów, w połączeniu z takimi elementami, jak: picie alkoholu, palenie papierosów (w tym szybko uzależniających e-papierosów), hazard, pornografia, korzystanie z internetu.
Badania prowadzone są na podstawie ankiet przeprowadzonych wśród 11 tysięcy gimnazjalistów ze stu szkół w całej Polsce.
Celem realizowanego w tym roku programu jest badanie sposobów pozytywnego ukierunkowania postaw młodzieży i rozbudzenia motywacji do wyboru konstruktywnego stylu życia, który ułatwi im realizowanie najgłębszych pragnień. Młodzi ludzie są bowiem gotowi do wyrzeczeń, o ile wiąże się to ze wzrostem szansy na realizację wielkich życiowych celów.
Tegoroczne działania to kontynuacja badań z 2013 roku, zrelacjonowanych w podręczniku „Vademecum skutecznej profilaktyki problemów młodzieży”. Publikacja adresowana jest do osób zajmujących się zawodowo profilaktyką problemowego zachowania młodzieży, a także do władz lokalnych, realizujących programy w tym zakresie.
Instytut Profilaktyki Zintegrowanej od wielu lat współpracuje ze szkołami i młodzieżą, organizuje również program „Archipelag Skarbów”, pomagający gimnazjalistom radzić sobie z negatywnymi emocjami i agresją rówieśników. Program uświadamia również wagę miłości, pasji i budowania własnych zainteresowań, a także wskazuje ścieżki uniknięcia groźnych uzależnień. Te doświadczenia zainspirowały zespół Instytutu, prowadzony przez prezesa dr Szymona Grzelaka, i stworzyły podwaliny do dalszych poszukiwań naukowych.
Źródło: Ministerstwo Zdrowia
Komentarze
[ z 6]
Świetny pomysł, aby podjąć się badań zmierzających do tego, aby lepiej zrozumieć skąd biorą się ryzykowne zachowania młodzieży i w jaki sposób można im zapobiegać. Zwłaszcza teraz w okresie letnim wydaje się to szczególnie istotne. Rozumiem, że ludzie w wieku młodzieńczym, nastolatkowie, a nawet starsze dzieci które dopiero wchodzą w okres dojrzewania od zawsze wykazywały się ogromnym potencjałem do- co tutaj owijać w bawełnę- szukania guza. Jednak to właśnie współczesny świat stwarza dużo większe możliwości ku temu by takiej młodzieży mogła stać się krzywda. Przecież nie od dziś wiadomo, że coraz powszechniejszy staje się problem dopalaczy. Do tego bez trudu dzieciaki mogą zdobyć w sklepach alkohol, papierosy, że o "tradycyjnych" narkotykach nie wspomnę, jednak te też w jakiś sposób sobie załatwiają. Warto więc pochylić się nad problemem i zastanowić, w jaki sposób można by nieco wspomóc rodziny i zadbać o bezpieczeństwo najmłodszych, aby uchronić je przed czyhającymi na nie niebezpieczeństwami.
Ryzykowne zachowania to ważny temat. W zmieniającym się środowisku coraz trudniej uchronić dzieci przed szkodliwymi wpływami otoczenia. Rodzice czasami zwyczajnie ignorują problemy swoich dzieci gdyż uważają, że z nich wyrosną lub jest to tylko okres przejściowy. Śledząc wiadomości z kraju słyszymy o skandalicznych w sytuacjach świadczących o braku kontroli nad dzieckiem. W sytuacjach skrajnych niektórzy rodzice uciekają się nawet do wezwania odpowiednich służb. Sądzę, że mamy do czynienia ze skrajnymi problemami takimi jak agresja czy wycofanie oraz depresja dziecka. Oba są poważne i mogą mieć bardzo negatywne skutki w przyszłości dlatego współpraca opiekuna szkoły i coraz częściej psychoterapeuty jest tak istotna. Z biegiem czasu obserwuje się zmiany norm jakie panują w społeczeństwie. Niegdyś pewne zachowania byłyby nie do pomyślenia podczas gdy dzisiaj są na porządku dziennym. To nie my powinniśmy dopasowywać się do zmieniającej się na gorsze sytuacji. Powinniśmy jej zaradzić, dlatego spotkania dotyczące problemów młodych ludzi są bardzo ważne.
Młodym ludziom należy uświadamiać, że ich zachowania wpływają na stan ich organizmu i decydują o tym jak ich życie będzie wyglądało w przyszłości. Poprzez używki i ryzykowne zachowania niszczą sobie życie. Zdrowie jest ważne i dlatego trzeba o nie dbać rozsądnie. Nie można przesadzać zarówno z jedzeniem jak i z używkami. Niektóre z nich są dozwolone w ograniczonej ilości natomiast inne wręcz zakazane. Używki to głównie papierosy, alkohol, czasem nadmiar kawy oraz narkotyki. Im młodsze pokolenie tym więcej wpływu na zdrowie one mają. Niestety w obecnych czasach trudno jest przeciwdziałać takiemu zjawisku ponieważ wiele młodych osób sięga po nie. Używki mają wpływ i na zdrowie i na psychikę. Jeśli są stosowane bardzo długo wtedy zmiany są trwałe. Zaspokajają jedynie pragnienia emocjonalne które nie można dostać w inny sposób. Odurzają, powodują zapomnienie i wiele innych konsekwencji. Organizm nafaszerowany używkami czasami musi być latami odtruwany. Dlatego warto mieć w tym zakresie wiedzę aby nie poddać się ich wpływom.
Nastoletni kryzys to również etap w życiu każdego młodego człowieka, w którym szczególnie potrzebuje on pomocy i wsparcia rodziców i wychowawców. Ważną rolę odgrywa w tym okresie pomoc pedagogiczna i psychologiczna. Pedagog powinien pełnić funkcję doradcy i konsultanta, powinien umieć skierować wychowanka na taką drogę, która pozwoliłaby mu kreatywnie przejść kryzys. Nie krytykować i narzucać swoje rozwiązania, ale wsłuchiwać się w jego propozycje i służyć radą.
Młodzież w dzisiejszych czasach niestety coraz częściej ma problemy z różnego rodzaju używkami oraz nałogami. Młodzi ludzie nie zdają sobie sprawy jak wiele konsekwencji niesie za sobą picie alkoholu w młodym wieku. Palenie papierosów co prawda staje się coraz mniej popularne i to jest bardzo dobra wiadomość. Niestety od kilku lat istnieje w naszym kraju problem dopalaczy. Przeglądając codziennie wiadomości cały czas można natknąć się na doniesienia związane z zatruciem dopalaczami, które wielokrotnie prowadzą do problemów zdrowotnych i mogą prowadzić nawet do śmierci. Od dawna młodzież nie przywiązuje zbyt dużej uwagi do swojego zdrowia, czego konsekwencją jest sytuacja jaka panuje wśród młodego pokolenia. To bardzo niepokojące doniesienia ponieważ młodzi ludzie sami skazują się na schorzenia, które mogą u nich wystąpić na skutek różnych używek czy też niezdrowego odżywiania. To również bardzo duży problem naszego społeczeństwa. Wiele osób zdecydowanie zbyt często je fast foody oraz pije niezdrowe napoje. To właśnie one w dużym stopniu prowadzą do rozwoju otyłości, która jest niestety coraz częstszym zjawiskiem wśród młodych ludzi. Według mnie bardzo ważną kwestią, która została poruszona w artykule, a jest ona dosyć stosunkowo nowa to korzystanie z e-papierosów. Początkowo uważano je w pełni bezpiecznie, przeprowadzone na ten temat badania wskazują jednak na coś innego. Według naukowców z uniwersytetu w Nowym Jorku korzystanie z elektronicznych papierosów może zwiększać ryzyko chorób serca, pęcherza moczowego, a także rozwoju raka płuc. Odkryto również, że nawet niewielka ilość wdychanej pary z tego rodzaju papierosa może uszkadzać naczynia krwionośne. Jak się okazuje nawet 10 wdechów ma zbliżony wpływ na naczynia podobny jak w przypadku wypalenia jednego, zwykłego papierosa. Naczynia krwionośne u badanych osób stawały się mniej elastyczne, co może skutkować zwiększonym ryzykiem zawału oraz udaru mózgu. Wyniki przedstawionych badań są o tyle niepokojące, że użytkownicy e-papierosów wykonują wspomniane wdechy około 250-300 razy na dobę. Korzystanie z Internetu to odrębny, poważny problem. Niestety jest to miejsce, w którym bardzo duża część młodego pokolenia spędza w nim ogromną ilość czasu. Na pozór takie zachowanie nie wydaje się groźne, Internet może przecież służyć do celów edukacyjnych. Niestety zwykle wykorzystywany jest on w innych celach, które chociażby mogą zmienić światopogląd młodzieży, który nie zawsze jest właściwy. Jednoczesne poradzenie sobie z tymi wszystkimi problemami może być bardzo trudne, jednak warto jest systematycznie prowadzić działanie, które pozwolą na zmniejszenie częstości ryzykownych zachowań podejmowanych przez młodzież w naszym kraju.
Na gruncie nauk społecznych występuje wiele różnych terminów pokrewnych, niejednokrotnie zamiennie stosowanych przez badaczy w rozważaniach i eksploracjach nad ryzykownymi zachowaniami zarówno dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. W literaturze spotykamy zatem takie określenia, jak: „zachowania problemowe”, „zaburzenia zachowania”, „zachowania dewiacyjne”, „niedostosowanie społeczne”, „wykolejenie społeczne”, „patologia zachowania”, „trudności wychowawcze”, „zaniedbanie moralne”. Wszystkie te sformułowania wprowadzają pewnego rodzaju cha- os, który wywołuje trudności w sformułowaniu jednolitej definicji odnoszącej się do ryzykownych zachowań. Mechanizmów powstawania zachowań ryzykownych u osób dorastających jest bardzo wiele – tak jak sformułowań tego pojęcia. Autorzy zajmujący się tą problematyką skonstruowali szereg teorii i koncepcji wywodzących się z różnych źródeł. I tak np. w teorii E.O. Wilsona zachowania ryzykowne kształtują się pod wpływem kultury i nie podlegają one dziedziczeniu. Z kolei E. Aronson wskazuje, że są one skutkiem napięcia emocjonalnego wywołanego różnymi sytuacjami frustracyjnymi doświadczanymi przez człowieka. Zdaniem Alberta Bandury oraz Richarda H. Waltersa, są one modelowane w wyniku obserwacji oraz uczenia się przez podmiot działań podejmowanych przez osoby pełniące rolę „modela” i skutków tych działań. Istotnym walorem tej teorii jest to, iż jednostka podlegająca procesowi modelowania nabywa pewne zachowania (umiejętności) z własnej i nieprzymuszonej woli, kierując się najczęściej atrakcyjnością „modela”. Najbardziej kompleksowo ujmującą zachowania ryzykowne młodzieży wydaje się teoria zachowań problemowych Jessorów, która głosi, że „różne zachowania ryzykowne pełnią podobną funkcję w życiu jednostki, co zachowania konwencjonalne. Służą zaspokojeniu tych samych potrzeb (np. miłości, akceptacji) lub pozwalają realizować takie same cele rozwojowe (np. uzyskanie niezależności od rodziców)” . Młodzież, sięgając po substancje psychoaktywne, spodziewa się doświadczyć różnych afirmatywnych korzyści, które mają charakter krótkotrwały, ale mimo to są ważne w jej życiu (mają dla niej wielkie znaczenie). Młodzi ludzie nie zastanawiają się nad pejoratywnymi oddziaływaniami na organizm substancji psychoaktywnych, gdyż implikacje tego mogą ujawnić się dopiero w odległym czasie. Celem podjętych rozważań jest zaprezentowanie problemu ryzykownych zachowań młodzieży, który – jak potwierdzają to przywoływane wybrane egzemplifikacje i eksploracje – doświadcza eskalacji. Ten ogólny zarys problemu manifestuje luki, uchybienia oraz błędy w realizowanych przez szkoły oddziaływaniach profilaktyczno-prewencyjnych, a także brak spójnej profilaktyki społecznej w tym kierunku. Profilaktyka heterogenicz- na uwzględniająca innowacyjne zachowania ryzykowne, manifestujące się w wyniku interakcji z globalizującym się światem, jak też rozwój zainteresowań, umiejętności i kompetencji uczniów – może okazać się istotnymi komponentami w minimalizowaniu zachowań ryzykownych młodzieży. Wszystkie te faktory winny być ze sobą zharmonizowane. Fundamentalną kwestią powinno być również w prowadzonych działaniach profilaktycznych zastosowanie takich faktorów, które będą bodźcem do aktywnego uczestnictwa nie tylko uczniów, ale przede wszystkim osób (nauczycieli, rodziców, opiekunów i całej społeczności lokalnej) w sposób bezpośredni lub pośredni uczestniczących w organizacji i realizacji procesu socjalizacyjno-wychowawczego. Współcześnie, ryzykownych zachowań młodzieży jest bardzo wiele. Do najbardziej niebezpiecznych dla zdrowia, a w konsekwencji i życia, należą: spożywanie alkoholu, zażywanie narkotyków, palenie tytoniu, zachowania agresywno-przemocowe, próby samobójcze, zaburzenia dewiacyjne, typu: prostytucja, przestępczość, wandalizm, zaniedbania obowiązków szkolnych, wagary, ucieczki. Lista karkołomnych zachowań jest bardzo długa – trudno odnieść się w tekście do nich wszystkich. Egzemplifikacje, jakich dostarcza obserwacja życia współczesnej młodzieży w wieku szkolnym, a także prowadzone w tym kierunku eksploracje dowodzą, że niektóre z tych zachowań są charakterystyczne dla wieku dorastania. Jedne z nich występują pojedynczo, inne w wyniku emanacji wielu pejoratywnych czynników stanowią zespół zachowań ryzykownych. Cechą reprezentatywną tego zespołu jest to, że jedno zachowanie ryzykowne zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia innych zachowań niepożądanych, np. wagary, ucieczki ze szkoły mogą sprzyjać piciu alkoholu, zażywaniu narkotyków, zachowaniom agresywnym i vice versa – spożywanie alkoholu bądź zażywanie narkotyków prowadzi do problemów w nauce, wagarów. Takie błędne koło dekompozycyjnych zachowań uczniów prowadzi do przejawów niedostosowania społecznego, a w skrajnych przypadkach również do wkroczenia na drogę wykolejenia społecznego, które kończy się tragicznie dla jednostki. Termin „innowacja” posiada bardzo szerokie znaczenie, jest trudny do dokładnego zdefiniowania. Jest on kategorią interdyscyplinarną, opisową, rozpatrywaną z wielu perspektyw eksploracyjnych oraz z wykorzystaniem heterogenicznych metod i technik. Innowacja zawsze jest celowa (ma jasno określone efekty), planowana (przemyślany harmonogram działań i czynności), zorganizowana (przewiduje potrzebne zasoby i środki) oraz kontrolowana (ma dokładnie określony sposób ewaluacji). Traktowana jest jako rozwiązanie nowatorskie, gdyż powinna skutkować zmianą, która wpływa na polepszenie wyników działania . Również termin „profilaktyka” nastręcza wiele problemów w dokładnym jego zdefiniowaniu. Zdaniem Z.B. Gasia, „profilaktyka to kombinacja przepisów i strategii zmierzających do eliminowania lub redukcji czynników predestynujących do rozwoju uzależnień”. Jest to przede wszystkim proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, a także ograniczanie i likwidowanie czynników niekorzystnych dla życia i zdrowia człowieka (profilaktyka defensywna) . Idąc dalej tym tokiem rozumowania, profilaktyka to kompleksowa interwencja kompensująca niedostatki wychowania, odnosząca się do trzech obszarów działania, tj. wspomagania dziecka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu; ograniczania i likwidowania czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i destabilizują zdrowy styl życia oraz inicjowania i intensyfikowania czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu. W przypadku szkół, które zgodnie z obowiązującymi przepisami ministerialnymi mają obowiązek realizacji działań prewencyjnych, profilaktyka obejmuje między innymi: samodzielne programy profilaktyczne, działania zintegrowane z programem szkolnym i wychowawczym oraz działania incydentalne, podejmowane w odpowiedzi na konkretne wydarzenia, które miały miejsce w samej szkole lub na terenie, na którym znajduje się szkoła . Odnosząc się do eksplikacji obu tych terminów, każde działanie profilaktyki w zakresie ryzykownych zachowań młodzieży powinno przebiegać zgodnie z założeniami innowacyjności, tj. mieć określony cel (minimalizowanie ryzykownych zachowań), winno być planowane (przebiegać zgodnie z opracowanym, a przede wszystkim dostosowanym do warunków i możliwości młodzieży planem), winno być zorganizowane, czyli uwzględniać odpowiednie zasoby i środki. Tymczasem profilaktyka prowadzona w szkołach ma charakter przede wszystkim informacyjno-edukacyjny, a ze względu na koszty jest ona realizowana głównie przez nauczycieli-wychowawców9. Jak wskazuje raport NIK z 2013 roku, praktyczna działalność prewencyjna realizowana przez szkoły widnieje jedynie na papierze. Tymczasem obserwowana obecnie eskalacja zachowań ryzykownych młodzieży wymaga ekspresyjnych oddziaływań profilaktycznych. Włączać się w nią powinny różne środowiska życia uczniów, tj. obok szkoły także rodzina i środowisko lokalne. Koncypowanie heterogenicznych, a zarazem innowacyjnych oddziaływań profilaktycznych winno odbywać się w integracji z tymi trzema obszarami życia młodzieży. Jako przykład pragnę przywołać opracowany przez J.L. Epstein model obrazujący zachodzenie na siebie sfery wpływów domu rodzinnego i szkoły. W centrum tych sfer jest dziecko/uczeń/ młodzież. Autorka wskazuje, że wraz z nachodzeniem na siebie sfer wpływów z poszczególnych środowisk, tworzy się wspólnota oparta na wspólnych więziach . Uczeń w tym modelu nie jest jedynie przedmiotem, na który oddziałują poszczególne środowiska, jest on uczestnikiem wszystkich tych procesów, a także jednostką czerpiącą korzyści z prowadzonych działań. W świetle literatury przedmiotu zauważyć można, iż niektóre działania profilaktyczne realizowane w szkołach nie uwzględniają zainteresowań, predyspozycji oraz kompetencji uczniów/młodzieży, ale przebiegają często z różnym stopniem (rozmaity jest efekt tych działań). Tymczasem współczesna młodzież pragnie brać udział w dyskusjach nad tworzeniem programów. Jest to istotny asumpt, który nie jest brany pod uwagę w tworzeniu programów. Młodzież oczekuje aktywnego uczestnictwa w programach profilaktycznych, pragnie pełnić role, a nie być jedynie słuchaczem. W tym kontekście należy przywołać jako egzemplifikację innowacyjnych działań profilaktycznych projekt społeczny „Przebacz mi” realizowany przez Fundację Krzysztofa Hołowczyca, w którym głównymi bohaterami są uczniowie. Ich rola nie ogranicza się jednak do bycia aktorami w spektaklu. Scenariusz inscenizacji został przygotowany przez zespół młodzieży, która decydowała również o oprawie muzycznej (w sztuce wykorzystano twórczość popularnej wśród młodzieży grupy rockowej Metallica). Inscenizacja przedstawiała historię ucznia klasy maturalnej, dobrze zapowiadającego się muzyka, który staje się sprawcą tragicznego w skutkach wypadku drogowego, prowadząc samochód pod wpływem alkoholu. W wyniku wypadku ginie 6-letnia dziewczynka, a sprawca wypadku staje się kaleką do końca życia. Istotnym walorem edukacyjnym tego spektaklu jest przekaz ważkich i jakże dramatycznych treści. Młodzież „wrastająca” w role odgrywane w sztuce osobiście doświadcza tragicznych implikacji przekazu. Rola widza oraz recenzenta płynących treści pozwala także młodym ludziom doświadczyć głębokiej refleksji, która może okazać się istotnym asumptem do rezygnacji ze spożywania napojów alkoholowych. Osobiste zaangażo- wanie się uczniów wzmaga zainteresowanie problemem i pomaga w dotarciu do ich świadomości. Niestety, tego rodzaju oddziaływania profilaktyczne rzadko realizowane są w szkołach, gdyż wymagają ogromnego nakładu pracy ze strony nauczycieli, wychowawców lub innych osób, które nie zawsze po godzinach pracy chcą angażować się w dodatkowe działania. Kluczowym walorem tych oddziaływań jest to, iż zanim przystąpiono do realizacji projektu dokonano diagnozy problemu. Inspiracją powstania i realizacji projektu „Przebacz mi” była wcześniej realizowana akcja społeczna „Trzeźwo myślę, trzeźwo jeżdżę”, której ewaluację stanowiły badania, a ich wyniki stały się diagnozą poznania zainteresowań, kompetencji oraz talentu uczniów. Komponenty te wykorzystano w konstruowaniu kolejnych działań profilaktycznych realizowanych w ramach projektu „Przebacz mi”. Finalnym działaniem projektu było przeprowadzenie ewaluacji, która stanie się pomocna przy opracowywaniu kolejnych innowacyjnych działań i tworzeniu nowych przedsięwzięć. Progresja ryzykownych zachowań młodzieży przybiera coraz bardziej „wyszukane” formy, które – jak wynika z przywoływanych egzemplifikacji – niosą za sobą niezwykle pejoratywne implikacje. Współczesna młodzież wcześnie rozpoczyna inicjację seksualną, sięga po alkohol, narkotyki, a także po inne używki i dopalacze, które nie są dla niej niebezpieczne. Liczne badania wskazywały, że manifestowane przez młodzież ryzykowne zachowania nie występują w stanie pojedynczych aktów, ale stanowią splot różnych karkołomnych zachowań. Jedne z nich wyzwalają drugie tworząc zespół heterogenicznych dekompozycyjnych zachowań. Faktorów owych zachowań jest wiele. Mogą one stanowić zespół zintegrowanych ze sobą czynników tkwiących w kilku obszarach: w samej jednostce, w rodzinie, w szkole, w grupie rówieśniczej itp. Tymczasem oddziaływania profilaktyczno-prewencyjne, niekiedy bardzo różnorodne, spoczywają wyłącznie na szkole, której na ogół przypisuje się winę za intensyfikację zachowań ryzykownych. Stąd też konieczne są poszukiwania innowacyjno-heterogenicznych oddziaływań profilaktycznych uwzględniających wielkoobszarowość działań. Priorytetowym komponentem jest przeprowadzenie holistycznej diagnozy karkołomnych zachowań młodzieży, w oparciu o którą będą konstruowane poszczególne działania. Istotne wydaje się tu przede wszystkim objęcie profilaktyką wszystkich osób instytucji i podmiotów, które oddziałują na młodzież – niektóre z nich ze zwiększoną siłą. W konstruowaniu programów/projektów młodzież winna być głównym podmiotem działań, a nie – jak obecnie – tylko i wyłącznie odbiorcą transmitowanych treści. ( publikacja: Małgorzata Przybysz-Zaremba)