Recepta na system terapeutyczny

Wprowadzone do leczenia w latach 70 ubiegłego stulecia, systemy terapeutyczne, w opinii specjalistów stanowią zróżnicowaną i dość specyficzną postać farmaceutyczną produktów leczniczych. Warto zauważyć, że w przeciwieństwie do innych form leku (np. maści, roztworów, zawiesin czy czopków) nie są one charakteryzowane dawką, lecz stałą ilością substancji czynnej dozowanej bądź uwalnianej do krwioobiegu w określonym czasie. Pamiętajmy także, że dany system terapeutyczny może podawać lek do ustroju różnymi drogami, dlatego, przed gruntowną analizą zapisu recept, należy bliżej przyjrzeć rodzajom i klasyfikacji tej unikalnej formy farmaceutycznej.

Rodzaje systemów terapeutycznych

Klasyfikacja oparta jest o drogę podania i miejsce wchłaniania substancji czynnej. Wyróżniamy zatem doustne, transdermalne (przez skórne), domaciczne, do oczu, implantacyjne oraz infuzyjne systemy terapeutyczne. Cechą wspólną wszystkich tych rodzajów jest:

  • jedno- lub wielokompartmentowy zbiornik zawierający substancję aktywną w postaci stałej, roztworu bądź zawiesiny;
  • obecność elementy kontrolującego uwalnianie (jest to głównie materiał matrycy, przepuszczalna błona lub kapilara);
  • źródła energii (wyróżniamy tutaj energię dyfuzji, mechaniczną lub elektryczną);


W przypadku doustnych systemów terapeutycznych, dozowanie leku odbywa się na skutek powstania wysokiego ciśnienia osmotycznego wypychającego składnik aktywny ze zbiornika w kształcie tabletki, najczęściej przez otwór dozujący zlokalizowany w otoczce.
TTS, czyli systemy przezskórne.

Systemy transdermalne, określane także skrótowo jako TTS, mają natomiast formę kilkuwarstwowego plastra o powierzchni od 5 do 30 cm2 nalepianego na powierzchnię pośladka, udo, górną część ramienia lub za uchem. Czas działania w tym przypadku kształtuje się w granicach od 12 godzin do maksymalnie 4 dni. Substancja lecznicza z TTS uwalnia się bezpośrednio przez skórę do krążenia ogólnego, przez co, dzięki temu możemy uniknąć wielu działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego oraz zwiększyć aktywność leku podlegającemu szybkiemu metabolizmowi w wątrobie. Ze względu na element kontrolujący uwalnianie związku, wyróżniono kilka rodzajów systemów przezskórnych:

  • system membranowy, gdzie zbiornik z lekiem umieszczony jest pomiędzy nieprzepuszczalną warstwę zewnętrzną, a membranę z polimeru kontrolującą dozowanie. Wśród substancji aktywnych podawanych w ten sposób na pierwszy plan wysuwa się estradiol, nitrogliceryna, klonidyna, fentanyl i testosteron;
  • system matrycowy, gdzie substancja czynna (m. in. estradiol, nikotyna, diazotan izosorbidu) równomiernie rozproszona jest w całej matrycy, a szybkość uwalniania regulowana jest litofilnością podłoża;
  • system mikrozbiornikowy stanowiący formę pośrednią między postacią membranową, a matrycową. W tym przypadku w liofilowym polimerze matrycy rozproszona jest faza hydrofilowa w postaci mikrokropelek zawierających substancję czynną, która najczęściej jest nitrogliceryna;


Zapis recepty

Blankiet recepty na systemy terapeutyczne nie różni się niczym, od tych stosowanych dla konwencjonalnych postaci leku. Zasady zapisu także nie obiegają od tych, ustalonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich. Należy jednak pamiętać, że w przypadku wystawienia dokumentu na systemy terapeutyczne należy pamiętać o:

  • wpisaniu nazwy handlowej preparatu;
  • określenie dawki substancji czynnej (w wielu przypadkach lek w postaci systemu terapeutycznego występuje w kilku dawkach);
  • oznaczeniu ilości opakowań produktu (analogicznie, jak w przypadku wypisywania recept na inne formy farmaceutyczne);
  • obowiązkowym opisaniu w sygnaturze dokumentu sposobu użycia preparatu;

 

Przykłady recept

Poniżej zilustrowano najczęstsze sposoby zapisu recept na poszczególne rodzaje najpopularniejszych systemów terapeutycznych (warto zwrócić szczególną uwagę na zasady aplikacji poszczególnych produktów leczniczych);

System przezskórny:


Rp.
Oesclim 50 1 op.
DS.: plaster nakleić na suchą skórę pośladka, ramienia lub uda, za każdym razem w inny miejscu, i zmieniać co 3-4 dni

Rp.
TTS Durogesic 0,005 1 op a 5 plastrów
Ilość substancji czynnej słownie: dwadzieścia pięć miligramów fentanylu
DS.: plaster nakleić na suchą, nieuszkodzoną skórę tułowia lub górnej części ramienia, za każdym razem w innym miejscu, i zmieniać co 72 godziny

Rp.
Systen Conti 1 op.
DS.: plaster nakleić na suchą skórę pośladka, ramienia lub uda, za każdym razem w inny miejscu, i zmieniać co 3-4 dni

Rp.
Nicotinell TTS 20 1 op.
DS.: plaster nakleić na suchą, nieuszkodzoną skórę tułowia lub górnej części ramienia, za każdym razem w innym miejscu, i zmieniać co 24 godziny

Oczne systemy terapeutyczne:


Rp.
Ocquster P-20 1 op.
DS.: zakładać do górnego załamka worka spojówkowego co 7 dni.

Komentarz: Powyższy preparat stanowi polimerową wkładkę przypominającą soczewkę kontaktową. W podanym przykładzie substancja lecznicza, a ściślej pilokarpina zawieszona jest w krążku z kwasu glikonowego otoczonego specjalną membraną. System terapeutyczny wprowadzany jest bezpośrednio pod powiekę, a dozowanie leku przez membranę oparte jest na dyfuzji prostej.

Domaciczny system terapeutyczny:


Rp.
Progesteron 1 op
DS.: Zgodnie z zaleceniem lekarza

Komentarz: Preparat ten przypomina swoim kształtem literę T. Ramię poprzeczne służy do utrzymywania systemu terapeutycznego, natomiast w pionowym ramieniu znajduje się zbudowany z polimeru zbiorniczek z substancją aktywną.

Implantacyjny system terapeutyczny:


Rp.
Esperal tabl. 1 op.
DS.: Zgodnie z zaleceniem lekarza

Rp.
Lewonorgestrel
DS.: Zgodnie z zaleceniem lekarza

Komentarz: W podanym schemacie substancja czynna rozproszona jest w odpowiednim silikonie, i uwalniania do tkanek za sprawą powolnej dyfuzji. Warto zwrócić uwagę, że implantacyjne systemy terapeutyczne wszczepiane są pod skórę na okres od roku do 7 lat.